گروه اجتماعی کافه حقوق: یکی از نوآوری‌های قانون جدید آیین دادرسی کیفری تشکیل پلیس ویژه کودکان و نوجوانان است. بر اساس ماده ۳۱ این قانون به‌منظور حسن اجرای وظایف ضابطان در مورد اطفال و نوجوانان، پلیس ویژه اطفال و نوجوانان در نیروی انتظامی تشکیل می‌شود. بزهکاری کودک و نوجوان دیرزمانی است که موردتوجه و اقبال صاحب‌نظران علوم تربیتی، روانشناسی، حقوق و…قرارگرفته است. مسلماً برخورد با کودکی که مغایر با قانون رفتار می‌کند بایستی متفاوت با افراد دیگر باشد و یکی از ضرورت‌ها در این تفاوت برخورد، لزوم تشکیل پلیس کودک و نوجوان است. به بهانه تشکیل آزمایشی پلیس اطفال در برخی از واحدهای انتظامی تهران بزرگ خدمت جناب آقای دکتر غلامحسن کوشکی نویسنده پیش‌نویس لایحه تشکیل پلیس اطفال و نوجوانان رسیدیم تا با ایشان مصاحبه‌ای در این زمینه داشته باشیم. ایشان هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی و هم‌چنین نویسنده کتاب پلیس اطفال و نوجوانان (اهمیت، کارکرد، چالش‌ها و موانع) هستند. در ادامه بخش نخست این مصاحبه را خواهیم داشت.

 با توجه به ترکیب جمعیتی جامعه ایران که درصد بسیاری از آن نوجوانان هستند، تشکیل پلیس اطفال و نوجوانان یک ضرورت است.

در ابتدای این مصاحبه دکتر کوشکی با اشاره به ضرورت تشکیل پلیس اطفال و نوجوانان گفت: بحث پلیس ویژه اطفال و نوجوانان با توجه به اینکه ترکیب جمعیتی جامعه ما یک جامعه جوان است و بر اساس چندین سرشماری که برگزارشده حدود ۳۰-۴۰ درصد جامعه ما را اشخاص زیر ۱۸ سال تشکیل می‌دهند، برای مواجهه و رویارویی با اطفال و نوجوانان ضروری است.

به‌طورکلی می‌توانیم چند دلیل عمده برای تشکیل پلیس احصاء کنیم. اولین دلیل بحث پایین آمدن سن بزهکاری است که یکی از دغدغه‌های مسئولین حوزه امنیت اجتماعی هم هست. طبیعتاً مقابله با این نوع بزهکاری نیاز به دانش و اطلاعاتی فراتر از جنبه‌های حقوقی دارد و جنبه‌های روان‌شناختی هم اهمیت دارد.

دوم اینکه طفل بنا به شرایط روحی و جسمی که دارد نیاز به یک برخورد افتراقی دارد؛ یعنی همچنان که ما می‌گوییم در حوزه قضایی ما باید یک آیین دادرسی افتراقی داشته باشیم در بحث پلیس هم باید یک برخورد افتراقی داشته باشیم. اولین گام در برخورد افتراقی وجود یک سازمان و یک تشکیلات متخصص و آگاه به این موضوع است و سومین علتی که می‌توانیم ذکر کنیم همان بحث رویکرد اصلاحی و تربیتی به کودکان است.

با پیدایش و تشکیل پلیس اطفال جنبه‌های اصلاحی و تربیتی و مددکاری پلیس تقویت می‌شود

وی ههمچنین افزود: برخورد با کودکان، چه کودکان بزهکار و چه کودکان بزه دیده تفاوت‌هایی با بزرگ‌سالان دارد. با پیدایش و تشکیل پلیس اطفال جنبه‌های اصلاحی و تربیتی و مددکاری پلیس تقویت می‌شود و درواقع پرسنل پلیس با اصول روانشناسی و مددکاری آشنایی لازم پیدا می‌کنند. با توجه به اینکه اولین نقطه تماس با طفل بزهکار و بزه دیده هم با پلیس است باوجود یک چنین پلیس متخصصی امید می‌رود که آن اشکالاتی که قبلاً ما به برخورد پلیس می‌گرفتیم با تشکیل این پلیس ویژه از بین برود.

براساس قوانین داخلی و اسناد بین المللی اطفال از چهار حق اساسی تامین نیازهای اولیه، حمایت، پیشگیری و مشارکت برخوردارند.

دکتر کوشکی در ادامه با اشاره با اینکه کارکردهای پلیس در حوزه اطفال از کارکردهای قوه قضاییه و نظام عدالت کیفری در بحث اطفال به کنار نیست، گفت: وقتی در حوزه قوانین داخلی و اسناد بین‌المللی بحث اطفال را موردمطالعه قرار می‌دهیم می‌بینیم به چهار سرفصل تأکید شده است. یکی تأمین نیازهای اولیه کودکان، دوم بحث حمایت، سوم بحث پیشگیری، چهارم بحث مشارکت؛ یعنی درواقع این چهار سرفصل به‌عنوان چهار حق اساسی کودک و نوجوانان در نظام‌های اجتماعی مورد لحاظ قرارگرفته است. خب طبیعتاً باید مجموعه‌ای از نظام حقوقی، اجتماعی، سیاسی ما عهده‌دار تأمین این چهار حق باشند و نگاه جزیره‌ای هم نمی‌توانیم داشته باشیم.

یکی از کارکردهایی اساسی برای پلیس اطفال بحث پیشگیری است.

ولی در بحث اطفال، پلیس یکی از نهادهای اصلی است که می‌تواند در تأمین این چهار حق نقش بسزایی داشته باشد. خب در بحث پلیس بیشتر جنبه سرکوب و جنبه برخورد مدنظر ما هست و حال‌آنکه یکی از کارکردهایی که در خصوص پلیس اطفال قابل‌تصور است بحث پیشگیری است. پیشگیری می‌تواند در این زمینه با همکاری مدارس باشد. (در خیلی از کشورها ما پلیس مدارس داریم. البته نه به شکل این پلیس سنتی که جنبه سرکوب داشته باشد)؛ و همین ارتباط بین اطفال در سنین طفولیت با پلیس باعث می‌شود ذهنیت اطفال نسبت به پلیس اصلاح بشود. اگر اطفال پلیس را به‌عنوان مددکار و یار و یاور خودشان قلمداد کنند در بحث پیشگیری خیلی می‌تواند مؤثر باشند. اگر یک ارتباط نظام‌مند و غیررسمی، بین پلیس و مدارس ما باشد و پلیس آموزش‌دیده به مدارس رفته و ارتباط مؤثری بادانش آموزان و اولیا برقرار کند، این قضیه می‌تواند از خیلی نا به هنجاری‌ها پیشگیری کند.

ارتباط بین اطفال در سنین طفولیت با پلیس باعث می‌شود ذهنیت اطفال نسبت به پلیس اصلاح بشود.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: نکته اول اینکه اطلاعاتی که پلیس از ناهنجاری و آسیب‌های اجتماعی دارد می‌تواند به اولیا مدرسه منعکس شود و برنامه‌ریزی دقیق صورت بگیرد برای پیشگیری از جرائم یا احیاناً آسیب‌های اجتماعی؛ بنابراین در پلیس ویژه اطفال تمرکز مضاعف بر بحث پیشگیری است. نکته دیگر اینکه بحث بزه دیدگان و بحث اطفال در معرض خطر است که در پرسش‌های بعدی مفصل‌تر به آن می‌پردازیم. حتماً یکی از کارکردهای پلیس توجه و حمایت از این افراد آسیب‌پذیر و ارائه خدمات مشاوره‌ای است؛ و در گام بعدی وظیفه سنتی پلیس که همان کشف جرم و دستگیری بزهکار است به میان می‌آید که آن‌هم در فضای تشکیل پلیس ویژه اطفال و نوجوانان کاملاً متفاوت از بزرگ‌سالان است. اگر در آنجا صحبت از بازجویی به میان می‌آید اینجا صحبت از مصاحبه می‌شود اگر آنجا صحبت از رویارویی و کشاندن متهم به صحنه جرم، یادآوری جرم و بازسازی صحنه است، اینجا حضور حداقلی طفل و نوجوان مطرح می‌شود. پلیس با آموزش‌هایی که دیده است سعی می‌کند از طرق دیگر، کشف جرم کند و کمتر کودک و نوجوان را به صحنه بکشاند؛ بنابراین در همان برخورد سنتی هم امتیازات و افتراقاتی میان پلیس اطفال وبزرگسال وجود دارد.