گروه سیاسی کافه حقوق: برگزاری انتخابات نشان دهنده ی دموکراسی می باشد که امروزه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بر این اساس ساختارهای نظام انتخاباتی برای هر کشور تعریف شده است که به دلیل اهمیت انتخابات در جمهوری فرانسه و آمریکا در این بازه زمانی، به مقایسه ی ساختارهای انتخاباتی در سه کشور ایالات متحده آمریکا، فرانسه و ایران می پردازیم.

ایالات متحده آمریکا

شرایط انتخاب‌شوندگان (کاندیداها) و انتخاب‌کنندگان ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا با توجه به اصل ۲ قانون اساسی این ایالات، به صورت زیر می باشد:

الف: شهروند یا تبعه ایالات متحده آمریکا باشد. ب: دارای حداقل ۳۵ سال باشد. ج: دست‌کم ۱۴ سال مقیم ایالات متحده بوده باشد. انتخاب‌کنندگان نیز باید دارای ۱۸ سال تمام سن و شهروند ایالات متحده باشند.

جمهوری فرانسه

ساختار نظام انتخاباتیجمهوری فرانسه در ارتباط با شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان ریاست جمهوری به شرح زیر می باشد:بر اساس ماده ۳ قانون اساسی فرانسه، اتباع فرانسوی که به سن قانونی ۱۸ سال تمام رسیده‌اند و از حقوق سیاسی و مدنی برخوردارند، حق شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را دارند، اما در مورد محرومیت از حق رای نیز ماده ۵ قانون انتخابات اعلام کرده است افراد بالغی که تحت قیمومیت دیگران هستند مانند مجانین، حق ثبت‌نام را در فهرست‌های انتخاباتی برای حضور در شعبه اخذ رای ندارند.

در ضمن بر اساس همین ماده، اشخاصی که به حکم قاضی به علت پاره‌ای از تخلفات حقوقی و جرایم کیفی از حق شرکت در انتخابات محروم هستند، نمی‌توانند در فهرست‌های انتخاباتی ثبت‌نام شوند.

در مورد نامزدها نیز احراز شرایط ذیل ضروری است:

الف: داشتن حداقل ۲۳ سال تمام

ب: داشتن تابعیت فرانسوی با این توضیح که در نظام انتخابات فرانسه، نوع تابعیت نامزد از حیث اصلی اکتسابی یا تبعی بودن فرقی نمی‌کند.

ج: کسب معرفی‌نامه از سوی حداقل ۵۰۰ شهروند فرانسوی که واجد شرایط نمایندگی منتخب باشند؛ بدین معنی که اشخاص معرفی‌کننده باید پیشاپیش، خود در یک انتخابات رسمی شامل انتخابات پارلمانی (مجمع ملی یا سنا)، شهرداری‌ها، مناطق و شورای اجتماعی اقتصادی در چارچوب ضوابط قانونی انتخاب شده باشند و در زمان معرفی نامزد مورد نظر، در وضعیت نمایندگی باشند. تعداد ۵۰۰ نفر تقریبا باید دست‌کم از ۳۰ حوزه انتخابیه متفاوت یا سرزمین‌های ماوراء بحار باشند تا نامزد معرفی شده صلاحیت لازم را احراز کند.

د: فردی که واجد شرایط کاندیداتوری ریاست جمهوری است، باید با واریز مبلغ ۱۰ هزار فرانک به عنوان احتیاط به حساب خزانه‌داری کل، اعلام نامزدی کند. نامزد، اعلامیه نامزدی خود را به شورای قانون اساسی ارسال می‌کند و این شورا در صورت دریافت ۵۰۰ معرفی‌نامه معتبر، مشخصات وی را در فهرست اسامی نامزدها قرار می‌دهد.

نقش شورای قانون اساسی

در روند انتخابات ریاست جمهوری: بر اساس فصل هفتم قانون اساسی فرانسه، شورای قانون اساسی این کشور وظیفه نظارت بر حسن اجرای قانون انتخابات ریاست جمهوری و رسیدگی به اعتراضات را دارد (ماده ۵۸.) همچنین براساس ماده ۶۲ همین قانون، تصمیمات شورای قانون اساسی قطعی و غیرقابل فرجام است و اجرای آن بر قوای عمومی و مقامات اداری و قضایی فرانسه لازم است.

همچنین رئیس شورای قانون اساسی، توسط رئیس‌جمهور معین می‌شود و نامبرده در شرایط برابری آرای موافق و مخالف، دارای رای مرجح است.

جمهوری اسلامی ایران

ساختار انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

قانون انتخابات ریاست‌جمهوری ایران مصوب ۵/۴/۱۳۶۴ است که تاکنون ۳ بار تغییر یافته و اصلاح شده است. اولین اصلاح در تاریخ ۲۵/۸/۶۵ و دومین و سومین آن در ۱۷/۱/۱۳۷۲ و ۲۸/۲/۱۳۷۲ یعنی در آستانه انتخابات ششمین دوره ریاست‌جمهوری صورت گرفت. آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز که اولین بار در تاریخ ۱۶/۴/۱۳۶۴ به تصویب هیات وزیران رسیده بود، ۲ بار در تاریخ‌های ۱/۲/۱۳۷۲ و ۲۲/۲/۱۳۷۲ اصلاح شد و تغییراتی در آن به وجود آمد.

شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان (نامزدها) طبق ماده ۳۶ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، به این صورت است:

الف: تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران

ب: ورود به سن ۱۸ سالگی

ج: عدم جنون (قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران)

اما در مورد شرایط انتخاب‌شوندگان (داوطلبان مقام ریاست‌جمهوری)، اصل ۱۱۵ قانون اساسی، شرایط لازم برای صلاحیت نامزدهای ریاست‌جمهوری را بدین صورت قید کرده است: رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب شود: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.

نقش شورای نگهبان و وزارت کشوردر انتخابات ریاست‌جمهوری

شورای نگهبان در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران دارای وظایف بسیار گسترده و سنگینی است که موضوع نظارت بر انتخابات‌ها، از جمله حوزه‌های وظایف این شورا تلقی می‌شود. شورای نگهبان در کنار وزارت کشور (که وظیفه اجرای انتخابات را به عهده دارد)، از مهم‌ترین ارکان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری است و اساسا اهمیت وظیفه این شورا، در بعد نظارتی آن است. مواد موجود در قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات ریاست‌جمهوری ( مواد ۱، ۲، ۴، ۵، ۷، ۸ و۱۲) مبین همین مساله است.

وزارت کشور براساس قوانین، مامور برگزاری انتخابات است و به سبب اختیاراتی که در این خصوص دارد، مسوولیت‌های زیادی را نیز عهده‌دار است بنابراین باید پاسخگوی مسائلی که در روند انتخابات ایجاد می‌شود نیز باشد.وزارت کشور موظف است مقدمات انتخابات را فراهم کند.همچنین دستور برگزاری انتخابات از سوی وزارت کشور صادر می‌شود؛ هرچند ضروری است پیشاپیش مراتب را به اطلاع و تایید شورای نگهبان برساند.

در ماده ۳ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری آمده: «وزارت کشور موظف است ۳ ماه پیش از پایان دوره ۴ ساله ریاست‌جمهوری، مقدمات اجرای انتخابات دوره بعد را فراهم کند و با رعایت اصول ۱۱۹ و ۱۳۱ قانون اساسی، مراتب برگزاری انتخابات و تاریخ شروع ثبت‌نام داوطلبان ریاست جمهوری را با استفاده از وسائل ارتباط جمعی به اطلاع عموم برساند.»